Mmmonkmanuscripten bij kaarslicht

Het was een unieke ervaring. Eerst en vooral was de sfeer en dynamiek heel anders dan bij een gewone demonstratie of raadpleging. Met de lichten uit, en wat middeleeuwse muziek (Josquin des Prez) op de achtergrond, heerste er een serene en rustige sfeer. We begonnen als vanzelf te fluisteren! We namen ook automatisch meer de tijd om de bladzijdes te bekijken, want we konden enkel focussen op de delen waarop het kaarslicht viel. Het werd onbedoeld een slow art belevenis.

Daarnaast kwamen er ook nieuwe inzichten naar boven over de productie van de boeken en over middeleeuwse leespraktijken. We merkten details op die in het kunstmatige licht verborgen bleven, zoals de glans van vernislagen op de verluchting. We merkten ook de glans op van kleine initialen die een lekje gele verf of vernis hadden gekregen, waardoor de eerste letter van een nieuwe zin (letterlijk) oplicht. Dit is enkel zichtbaar bij kaarslicht! De glanzende letters, altijd aan het begin van een zin of paragraaf, hielpen om structuur aan te brengen in de tekst.

Hier zijn enkele praktische inzichten voor degenen die dit in hun eigen instelling willen proberen:

• Veiligheid boven alles!! We gebruikten herlaadbare LED-kaarsen met bewegende vlammetjes. Zeer realistisch, maar zonder enige veiligheidsrisico’s.
• We gaven onze bezoekers (= bibliotheekmedewerkers) een eigen kaars. Dit gaf ze een zekere autonomie, waardoor dit ook een actieve ervaring werd. Het hielp om door de donkere ruimte te navigeren en om de manuscripten op een eigen tempo te verkennen.
• Licht weerkaatst op de omgeving. Zorg voor een donkere tafel of een donkere overtrek voor de tafel, en draag donkere en neutraal-getinte kledij.
• Verwacht veel vragen over lichtkeuzes in de middeleeuwen, dus fris op voorhand best nog eens je kennis over kaarsen, toortsen en lampen op.
• Wij hadden een gemengde opstelling met vitrinekasten en een live demonstratie op de tafel. Beide brengen voor- en nadelen met zich mee:
  • Vitrinekasten: groter publiek mogelijk, met minder nood voor continu toezicht, maar het is niet mogelijk om de pagina’s om te slaan.
  • Live demonstratie: het bladeren brengt het materiaal en het bladgoud tot leven, maar de manipulatie kan enkel door een expert uitgevoerd worden en voor de veiligheid en toegankelijkheid moet de groep kleiner zijn.
• Spreid de vitrinekasten, zet ze niet te dicht bij elkaar. De lichten in de verschillende vitrines kunnen samen te helder worden.

We voerden dit experiment uit met interne bibliotheekcollega's. In een volgende fase gaan we dit ook doen voor externe groepen, bv. als bonussessie in het programma van studiedagen of als verwennerij voor de Vrienden van de Bibliotheek.

Bij Mmmonk geloven we in een allesomvattende aanpak om middeleeuwse manuscripten te doorgronden, niet enkel met het intellect maar ook met de zintuigen. Professor Elaine Treharne gaf voor Mmmonk School een inspirerende lezing over dit onderwerp. Deze kunt u hier herbekijken.

Het manuscript in de bovenstaande foto’s is een 13de-eeuwse kopie uit de abdij van Ter Doest van de Speculum doctrinale door Vincent de Beauvais (Openbare Bibliotheek Brugge Ms. 251).