Over Mmmonk
Mmmonk staat voor Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open – Netwerk – Kennis. Het is een samenwerkingsproject van de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent, het Grootseminarie Ten Duinen in Brugge en het Bisdom Gent. De Vlaamse Overheid (departement Cultuur, Jeugd en Media) subsidieert het project.
Missie
- De circa 820 nog bewaarde middeleeuwse manuscripten van de abdijen Ten Duinen, Ter Doest, Sint-Pieters en Sint-Baafs digitaal ontsluiten
- De beelden en metadata van de manuscripten op een duurzame en open manier samenbrengen en toegankelijk maken via het International Image Interoperability Framework (IIIF)
- Educatieve inhoud bieden
- Innovatief onderzoek op de monastieke manuscripten stimuleren
- Bijdragen aan de verdere ontwikkeling en implementatie van IIIF voor bijzondere bibliotheekcollecties
Doelstellingen
- Een IIIF-traject ontwikkelen en toepassen op de digitale beelden en metadata van de monastieke manuscripten.
- Een kennisplatform bouwen rond de monastieke manuscripten dat maximaal is opgebouwd met flexibele, duurzame, digitale bouwstenen.
- Een IIIF-partnernetwerk opbouwen in Vlaanderen en de idealen en opportuniteiten van IIIF uitdragen bij de sector en potentiële gebruikers.
Resultaten
Bouwstenen
In het werkpakket Bouwstenen zorgden we ervoor dat beelden en metadata van de circa 600 Mmmonk-manuscripten bij de vier kernpartners beschikbaar zijn in IIIF. Hiervoor ondernamen we de volgende acties:
- inventarisatie fysieke toestand van circa 700 manuscripten Ten Duinen en Ter Doest in Openbare Bibliotheek Brugge en Grootseminarie Ten Duinen, als voorbereiding op digitalisatie
- digitalisering van circa 500 manuscripten Ten Duinen en Ter Doest in Openbare Bibliotheek Brugge en Grootseminarie Ten Duinen
- wetenschappelijke beschrijving 106 manuscripten Grootseminarie Ten Duinen
- verrijking metadata met linked open identifiers (VIAF, wikidata)
- ingest beelden en metadata op IIIF-servers
Presentatielaag en virtuele reconstructie
Op basis van voorbereidend onderzoek, o.a. een user survey bij potentiële IIIF-gebruikers, werden vier werven gedefinieerd: doorzoekbaarheid van IIIF-manifesten, demopresentatie van IIIF-annotaties, doorontwikkeling van een IIIF-tool voor guided viewings, sensibilisering rond hergebruik van IIIF-beelden. Het uitgangspunt bij de vier werven was steeds het verbeteren van de gebruikerservaring, een perspectief dat meer aandacht behoeft bij IIIF-ontwikkeling. In fase 3 werden deze werven gerealiseerd.
- In samenwerking met het bedrijf Statik creëerden we een doorzoekbare catalogus met doorbladerbare beelden voor de ca. 820 Mmmonk-manuscripten. Innovatief is dat dit gebeurde op basis van aggregatie van beelden en metadata uit de IIIF-manifesten. Rond het corpus werd ruime educatieve contextualisering voorzien (bv. thematische collecties, virtuele rondleidingen, diepgaande teksten, video’s, lesmap), om het belang van de manuscripten en de collecties toe te lichten.
- In samenwerking met Bauke van der Laan ontwikkelden we een demo-opstelling voor het gebruiksvriendelijk visualiseren van meerdere lagen informatie in een IIIF-omgeving. De testcase werd uitgewerkt op enkele folio’s van het Vlaamse Topstuk Liber Floridus. De documentatie wordt gedeeld via Github zodat de demo kan worden opgepikt door de sector.
- In samenwerking met het bedrijf Exhibit ontwikkelden we een verbeterde versie van de guided viewing tool zodat die nu ook kan worden gebruikt voor complexe objecten (i.c. boeken) die meerdere afbeeldingen per object bevatten. Daarnaast creëerden we de mogelijkheid om YouTube-video’s te integreren. De tool is gratis online beschikbaar voor het grote publiek.
- In samenwerking met VKC en meemoo ontwikkelden en gaven we workshops en tutorials rond het hergebruik van IIIF-beelden. De workshops staan ook gedocumenteerd op de website.
Communicatie en community
We organiseerden evenementen rond Mmmonk, zoals de studiedag rond inktvraat in de Mmmonk-manuscripten. Met de online Mmmonk School bereikten we 676 deelnemers uit circa 20 landen. Ook na de afronding van fase 3 van het project stonden er evenementen op het programma, zoals de feestelijke lancering van Mmmonk en van de kunsttentoonstelling (1/12/22), de Mmmonk Studiedag in de KBR (17/2/23) en de erfgoeddagtentoonstelling rond Mmmonk-manuscripten (22-23/4/23). We presenteerden het project ook tijdens lezingen op congressen en sectorevenementen, zoals de Annual IIIF Conference (online), de The Art of Reading in the Middle Ages conference (Ljubljana, Nationale Bibliotheek Slovenië), Informatie aan Zee (Oostende) en het Linked Open Data congres (Brussel, KBR), en tijdens lezingen voor Vriendenorganisaties en collega's, tijdens gastcolleges en in IIIF-workshops.
We creëerden fysieke blikvangers om naar het digitale project toe te leiden: een informatiezuil, een 3D-animatie, een tentoonstelling met hedendaagse kunst, en tijdelijke tattoos.
Timing en financiering
- Fase 1: maart 2019 – oktober 2020;
- Fase 2: november 2020 – november 2021;
- Fase 3: november 2021 – november 2022.
- Lancering website www.mmmonk.be: 1/12/2022.
Gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid (departement Cultuur, Jeugd en Media) en dit voor een totaal bedrag van 386.000 euro verspreid over 3 fases.
Partners en medewerkers
Mmmonk is een samenwerking tussen verschillende partners en instellingen verspreid over Vlaanderen. De vier kernpartners zijn Openbare Bibliotheek Brugge, Universiteitsbibliotheek Gent, Grootseminarie Ten Duinen, en Bisdom Gent. Zij worden ondersteund door een sterk netwerk van secundaire partners, waaronder erfgoedbibliotheken, religieuze instellingen, musea, kenniscentra, sectorale steunpunten en universitaire centra. Het project is gesubsidieerd door het Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse Overheid.
Binnen het team van de kernpartners werkten de volgende mensen aan Mmmonk (in alfabetische volgorde): Birgit Ampe, Koen Calis, Rosemie Callewaert, Ludo Collin, Rik Declercq, Céline Decottignies, Hendrik Defoort, Katrien Deroo, An Desmedt, Evelien D'Haese, Sarah Eloy, Andy Feys, Nicolas Franck, Stefaan Franco, Evelien Hauwaerts, Emilie Hermans, Serafien Hulpiau, Jaron Jacobus, Heidi Keereman, Valerie Logghe, Dries Moreels, Yasmien Puylaert, Geert Roels, Ludo Vandamme, Dominique Van Eynde, Sofie Vanherpen, July Van Malderen, Hilde Van Parys, Sylvia Van Peteghem, Sarah Vanroye, Jana Vastiau, Sofie Veramme, Katelijne Vercaemer, Robbe Verhelst, Mark Vermeer, Fran Vlaeminck, Marilyne Watteeuw. Met dank ook aan alle personeelsleden die elke dag opnieuw de balies bemannen, het publiek te woord staan, voor de catering zorgen, de gebouwen onderhouden, de websites laten draaien, de agenda's en budgetten regelen, en de boeken in topconditie houden.
Met bijzondere dank aan de volgende mensen, die Mmmonk steunden met raad en daad (in alfabetische volgorde): Astrid Beckers, Till-Holger Borchert, Susan Boynton, Lieve Cornil, Pieter Beullens, Godfried Croenen, Els De Paermentier, Bruno De Wever, Evelien de Wilde, Jelena Dobbels, Pascal Ennaert, Doreen Gaublomme, Jeroen Deploige, Albert Derolez, Noël Geirnaert, Hannes Lowagie, Stefan Meysman, Jan Pauwels, Diane Reilly, Lucien Reynhout, Jan Van Acker, Martine Van Asch, Dirk Vanclooster, Kristin Vandamme, Hendrik Vanden Abeele, Lobke Vanden Eynden, Nastasia Vanderperren, Karin Vanderpoorten, Steven Vanderputten, Jacqueline van Leeuwen, Anne van Oosterwijk, Wim Verbaal, Nico, Verplancke, Rony Vissers, Lieve Watteeuw, Hanno Wijsman.
We realiseerden de verschillende producten van Mmmonk in samenwerking met de volgende bedrijven, kunstenaars en erfgoedliefhebbers:
- website Mmmonk.be (inclusief development IIIF-catalogus): Statik
- annotatie-demo rond het Liber floridus: Bauke van der Laan
- doorontwikkeling guided viewing tool Exhibit: Edward Silverton voor Mnemoscene
- vier video's 'Middeleeuwse Manuscripten door Kinderogen': Klaas De Buysser
- lesmap: leerkracht Emma Mortier van kunstacademie Ter Beuken
- Mmmonk School: lessen over het middeleeuwse boek voor gevorderde beginners: Henri Pirenne Instituut voor Middeleeuwse Studies
- digitalisering middeleeuwse manuscripten: iGuana
- 3D-animatie: Volstok
- animatie voor sociale media: Raoul and Me
- tentoonstelling 'Mmmonk Inspireert': kunstenaars Koen De Cock, Viktor Vandenabeele, Jonas Vanderbeke, Eva Dinneweth, Lore Chielens en Florien Allemeersch
- tijdelijke projectwebsite Mmmonk.be: Uruku
- communicatiestrategie, branding, campagnebeeld: Cayman
- vertalingen: Irene Schaudies (ACHAA Projects)
Het Mmmonk corpus
Het Mmmonk corpus bestaat uit de circa 820 overgeleverde middeleeuwse manuscripten van de bibliotheken van vier belangrijke abdijen in middeleeuws Vlaanderen:
- de cisterciënzerabdij Ter Doest in Lissewege (ca. 340 bewaarde manuscripten)
- de cisterciënzerabdij Ten Duinen in Koksijde (ca. 290)
- de benedictijnerabdij Sint-Baafs in Gent (ca. 110)
- de benedictijnerabdij Sint-Pieters in Gent (ca. 80)
De vier deelnemende partners bewaren circa 640 van deze manuscripten. De overige zijn verspreid over 40 instellingen in Europa en Noord-Amerika. Hoe we de manuscripten opspoorden via provenance-onderzoek, lees je hier.
De manuscripten dateren uit de 6de tot de 15de eeuw. Naast religieuze teksten bestaan ze uit een brede waaier aan filosofisch-theologische, juridische en medische werken, wetenschappelijke werken en geschriften van humanistische en klassieke auteurs.
Sint-Baafs (gesticht in 630) en Sint-Pieters (gesticht ca. 650-675) waren tijdens het ancien régime de machtigste abdijen in Vlaanderen. Ten Duinen (gesticht in 1127) was een van de belangrijkste cisterciënzerabdijen van Europa, en stond op gelijke voet met Clairvaux en Fountains Abbey. Ook haar dochterinstelling Ter Doest (gesticht in 1174) had een verstrekkende culturele en religieuze impact. De belangrijke culturele status van deze abdijen valt af te lezen uit hun uitgebreide en veelzijdige bibliotheken, die een belangrijke rol speelden in de cultuur- en kennisoverdracht in de middeleeuwen in het Westen.
Door de contextuele, inhoudelijke en materiële cohesie van de manuscripten is het corpus een bijzonder aantrekkelijke dataset voor onderzoek en voor verdere IIIF-ontwikkeling.
Doorzoekbaarheid van de manuscripten op Mmmonk.be
De catalogus op Mmmonk.be werd opgebouwd aan de hand van IIIF-manifesten. De metadata (beschrijvingen en beelden) nemen we over uit de manifesten die door de verschillende instellingen in binnen- en buitenland ter beschikking worden gesteld. In sommige instellingen zijn er geen IIIF-manifesten beschikbaar (of zelfs geen digitale beelden of beschrijvingen). Dat valt buiten de controle van Mmmonk. Momenteel zijn er voor zo'n 700 van de circa 820 Mmmonk-manuscripten manifesten beschikbaar. Op basis van die manifesten hebben we onze catalogus gebouwd.
Zoek je een manuscript, maar vind je het niet in de catalogus? Dan kan het zijn dat jouw manuscript nog niet IIIF-compatibel is. We verzamelden alle Mmmonk-manuscripten in een lijst. Daarin vermelden we de IIIF-status en ook eventuele links naar "klassieke" catalogusbeschrijvingen en digitale beelden. Raadpleeg de corpuslijst om te kijken of je manuscript een IIIF-manifest heeft. Het kan ook zijn dat het manuscript wel in de catalogus zit, maar dat de instelling er zo weinig metadata bij leverde (bv. geen auteursnamen of titels van werken) dat jouw zoekterm niet in de metadata zit.
We bouwen onze catalogus door aggregatie van data uit de manifesten bij wijze van IIIF-experiment. IIIF wordt voornamelijk gebruikt voor het delen van beelden, maar momenteel zijn de mogelijkheden voor het uitwisselen van metadata nog onderbenut. Uit ons gebruikersonderzoek bleek dat potentiële gebruikers echter uitdrukkelijk aangeven dat ze niet alleen beelden willen kunnen samenbrengen in een uniforme omgeving, maar ook (goede en volledige) beschrijvingen. Mmmonk onderzoekt of dit mogelijk is, en wat er nodig is om dat te bereiken.
Mmmonk heeft als doel om in een testomgeving, met een mooi afgebakende en coherente dataset, te onderzoeken hoe de toekomst van IIIF-metadata eruit zou kunnen zien. Wat is er nodig om tot een doorzoekbare catalogus te komen op basis van IIIF? En welke stappen moeten er nog genomen worden om tot een meer uniform geheel te komen? Volstaat de kwaliteit van de metadata zoals ze nu tot ons komt? Op het Linked Data and International Standards for Cultural Heritage congres van de KBR presenteerden we onze voorlopige resultaten: Connecting Medieval Monastic Manuscripts: metadata aggregation using IIIF manifests (E. Hauwaerts en S. Veramme).
Meer over Mmmonk
Presentaties over Mmmonk
Opnames van lezingen over het Mmmonk-project.
Documentatie
Rapporten, draaiboeken, aanbevelingen voor de sector.