Wat is IIIF? Beknopte gids voor IT-leken
Mmmonk wil de monastieke bibliotheken van Ten Duinen, Ter Doest, Sint-Pieters en Sint-Baafs virtueel samenbrengen op een duurzaam online platform. Om dit doel te bereiken maakt het project gebruik van IIIF, een digitale innovatie. In plaats van digitale beelden van de manuscripten te verzamelen, verzamelen we IIIF manifesten van deze manuscripten. IIIF? Manifesten? We leggen het graag uit in deze tekst voor iedereen die geen IT-taal spreekt.
Internationale uitwisselingsstandaard voor digitale erfgoedbeelden en metadata
IIIF (spreek uit als trippel-aaj-ef) staat voor International Image Interoperability Framework. Dit is een set van open standaarden die archieven, bibliotheken en musea gebruiken om digitale beelden en metadata over hun collecties te beheren en uit te wisselen. IIIF is ontworpen om een aantal problemen op te lossen die zowel instellingen als gebruikers ondervinden.
Huidige situatie: afgesloten silo's met beelden en data
Hoe ziet de huidige (problematische) situatie eruit? Beelden van gedigitaliseerde collecties zijn opgeslagen in (gesloten) systemen die worden beheerd door de instellingen. Ze worden beschikbaar gemaakt voor het grote publiek op een website die op maat is gemaakt voor de instelling. Maar instellingen over de hele wereld gebruiken incompatibele systemen en uiteenlopende gebruikersinterfaces (viewers).
Dit betekent dat het voor de instelling een lastige taak is om de website, de systemen en interfaces te onderhouden. Telkens een systeem verouderd is en er een update nodig is, wordt de instelling geconfronteerd met riskante conversies en overzetting van gegevens. Daarenboven worden vele instellingen “gegijzeld” door een eerder gekozen systeem of webdesigner, omdat ze niet in staat zijn om zelf vernieuwingen door te voeren tenzij hun provider dat toestaat. Ten slotte is het ook erg duur om websites met digitale collecties te ontwikkelen en te onderhouden.
Voor eindgebruikers die willen werken met metadata en beelden uit verschillende instellingen, betekenen deze drempels dat ze tijdens het gebruik geconfronteerd worden met diverse systemen.
Manifesten als sleutel
De belangrijkste vernieuwing is dat de nadruk is verlegd van het beeld en de metadata naar het zogenaamde manifest. Het manifest, geschreven in een JSON computerscript, is een houder of verpakking voor het beeld en de metadata. Het vergaart beelden van een IIIF-server of -opslagplaats en metadata van het catalogussysteem van de instelling (zie afbeelding hieronder). Een manifest kan gezien worden als een raamwerk of fotokader waarin een beeld en metadata kunnen worden geschoven. Het raamwerk kan onderdeel zijn van een groter raamwerk. Zo is het manifest van een pagina uit een boek, onderdeel van het manifest van dat boek. Binnen een manifest kunnen zelfs meerdere beelden van dezelfde pagina worden geschoven, bijvoorbeeld een standaardbeeld en een opname met UV-licht.
Het manifest is stabiel, met een duurzame URL (pURL). Dus als een instelling in de toekomst zou besluiten om nieuwere beelden van een hogere kwaliteit te gebruiken, moeten ze die nieuwe beelden gewoonweg toevoegen aan hun respectieve manifesten. Dit heeft geen invloed op de URL.
Het manifest is ook interoperabel, want het is geschreven in een json script, wat wil zeggen dat het gemakkelijk kan worden gebruikt en gedeeld in een grote verscheidenheid van toepassingen en omgevingen.
Onafhankelijke IIIF viewers om de beelden en metadata te bekijken
De IIIF-gemeenschap ontwikkelde ook viewers. Momenteel zijn Mirador en Universal Viewer de belangrijkste. In plaats van beelden te raadplegen op verschillende websites van instellingen en heen en weer te moeten klikken tussen die websites, kan men beelden uit verschillende collecties openen in één enkele viewer interface. Plak een IIIF-manifest van een manuscript in Parijs in de viewer en het verschijnt. Dan zet je er een IIIF-manifest naast van een manuscript in Gent. Beide manuscripten worden in dezelfde omgeving naast elkaar getoond, wat onderzoek en vergelijking vergemakkelijkt. De manifesten zijn te vinden in de gegevens over de objecten in de respectieve catalogi van de instellingen (als ze IIIF-compatibel zijn), zoek gewoon het rood en blauwe IIIF-logo in de gegevens over het object.
Snelle bewerkbare en deelbare beelden zonder downloaden
Los van het onmiskenbare voordeel van een uniforme viewer-omgeving over de grenzen van de instellingen heen, biedt IIIF nog tal van andere grote voordelen voor eindgebruikers: de beelden laden vrijwel direct, ook als ze in hoge resolutie zijn, en formaat, schaal, focusgebied, rotatie en kwaliteit kunnen worden gemanipuleerd. En tot slot laat IIIF gebruikers toe om rechtstreeks op de beelden annotaties (bv. transcripties of pigmentidentificaties) toe te voegen. (Om de verdere ontwikkeling van annotaties te stimuleren, creëerden we een proof-of-concept voor de visualisering van annotaties op complexe materialen: de Liber Floridus annotatie-demo.)
Gebruikers die een beeld op hun eigen website of project willen hergebruiken, moeten niet langer het beeld downloaden, bewaren op hun eigen server en uploaden naar hun website. Ze kunnen gewoonweg het manifest (URL) van het beeld opnemen of het converteren naar een IIIF jpg. Het beeld dat op een onafhankelijke website te zien is, zal op die manier altijd terug refereren aan dezelfde, unieke reproductie gehost door de instelling. En door te klikken op dit beeld, zal het openen in zijn specifieke context. Klik bijvoorbeeld op een detail van een miniatuur en je wordt niet alleen naar het beeld van het volledige folio waarop de miniatuur voorkomt, geleid, maar ook naar het hele manuscript.
IIIF-community
En tot slot is IIIF ook een actieve gemeenschap van ontwikkelaars en gebruikers, met een interessante website.
(Evelien Hauwaerts, 2021, voor Mmmonk.be)
Meer over IIIF
Workshop Werken met IIIF beelden in onderzoek, onderwijs en communicatie
Leer in enkele simpele stappen hoe je IIIF kan inzetten in onderwijs, onderzoek en communicatie. Geen IT-kennis vereist!
Documentatie
Rapporten, draaiboeken, aanbevelingen voor de sector.
Annotatie Demo Liber Floridus
Proof-of-concept voor de visualisering van annotaties op middeleeuwse manuscripten. Ontdek de demo en lees de technische documentatie.